:::: Y Ö R E S E L ::::
Tepe Diyarbakır'ın diğer ilçelerinden apayrı bir kültürel yapıya sahiptir. İlçenin yerlileri Türkmen olup,Konya ve Musul tarafından geldikleri tahmin edilmektedir. Kullanılan lehçe Azeri lehçesine yakın olup,Urfa'lılarla aynı lehçeyi kullanmaktadırlar.
Yapılan araştırmada Bismil'in kültürüne Bulgaristan dan gelen soydaşlarımızın etkisi çok olmuştur. Eskiden festivaller düzenlenir ve bu festivallerde yerli halk çeşitli tiyatro oyunlarını sergiler, mehter takımı marşlar çalar,çeşitli yarışmalar düzenlenirdi. Bu yarışmaların en önemlisi At Yarışları idi. Şimdiki Cumhuriyet İlköğretim Okulunun arkasında kalan yer, Koşu yolu olarak kullanılmakta idi. Bu festivaller süresince panayırlarda ip cambazları ve sihirbazlar hünerlerini sergilerdi. En önemli festivallerden biri" En İyi Merkep Yetiştirme" festivali idi. Bismil'in o zamanki sembolü olan iri beyaz eşekler çok meşhur olup,yerel dilde bunlara Şamam Eşeği adı verilirdi. Günümüzde bu eşeklerin nesli tükenmiş olup,zamanın en iyi taşıma ve ulaşım araçları idi. Bu gün bu eşeklerin yerlerini son model mersedesler ve opeller almıştır. Belirtilen yıllarda İlçemizde tek İlkokul ve tek Orta okul bulunmaktaydı. Okuma yazma oranı çok yüksekti. Her evin bahçesi olup,bu bahçelerde renk renk gül ve süs bitkileri ve her çeşit meyve ağaçları bulunurdu. O tarihlerde hiçbir evin bahçe duvarı yoktu. Bunun yerine bahçe duvarları güller veya bir çeşit dikenli bitkilerle kapatılırdı.
1-Düğünlerimiz;Önceleri bir birlerini beğenen gençlerden erkek ailesi kız ailesine hayırlı bir iş için haber gönderirler. Onların rızalarını alındıktan sonra erkek tarafı kız evine gider çeyiz ve başlığı karara bağlarlar.Başlık alanların sayısı çok azalmıştır.
Düğünler eskiden davul zurna ile yapılırdı. Son zamanlarda saz ekipleri kurulmuş ve açık meydanlarda veya sokakta 2 gün kadınlı erkekli halaylar çekilmektedir. Zenginler veya memurlar genelde Diyarbakır da ki düğün salonlarını tercih etmektedir.2003 yılında Bismil Batman yolunun 4.kilometresindeki Doğan Tesislerinde güzel bir düğün salonu yapılmıştır. Düğünden iki gün önce davetiyeler dağıtılır. Düğün günü kimi bu davetiye zarflarına para koyar,kimi de bilezik,yüzük,çeyrek altın gibi takıları takar. Bayanlar da ayrı olarak altın veya küçük ev eşyasını geline hediye ederler. Davetliler düğün evinde yemek yerler.ikinci gün öğleden sonra gelin araç konvoyu ile çarşıdan geçirilerek eve getirirler.
2-Taziyeler:
En güzel geleneklerimizden biri de taziyelerdir. Vefat eden şahısın evine onu tanıyanlar,hata tanımayanlarda baş sağlığında bulunmak üzere ziyaret ederler. İlçe dışında gelenler beraberlerinde bir torba şeker veya bir teneke yağ getirirler. Böylece cenaze sahibi teselli olur. Taziyeler genelde 10-20 gün sürer. Son zamanlarda taziye çadırları kurulmaya başlandı.Her mahalle veya caminin çadırı ve sandalyeleri vardır. Bu da taziyelerde taziye sahibine eziyet vermemek için güzel bir harekettir.
3-Bayram Ziyaretleri:
Dini bayramlarda akraba ve komşular birbirlerini ziyaret ederek bayramlarını kutlarlar. Ziyarette kolonya, şeker, çay, kahve,tatlı ikram edilir. Güzel yemeklerde yapılır. Bayram günü her evde et pişer.Kimisi de kurban keserek dağıtır. Bayramın birinci günü veya bayram akşamları mezarlıklar ziyaret edilerek dualar okunur
4-Bismil’in Mutfak Kültürü:
Mahalli Yemeklerimiz:Bismil'e özgü yemeklerimiz ve tarifleri:
Bismil Tavası:Tavanın içerisine önce domates,biber ve sarımsak yerleştirilir üstüne de yassılaştırılmış kuzu belinden hazırlanmış et parçaları yerleştirildikten sonra bol miktarda pul biber eklenir ve fırına verilir.
Gırar(Bulgur Pilavı):Önce bir tencerede su kaynatılır,su kaynadıktan sonra içine tuz atılır suya oranla bulgur koyulur ve su kuruyuncaya kadar ateşte bekletilir.
Pıllor:Un ve pekmez sade yağla birlikte pişirilir. Bulamaç haline getirildikten sonra servis yapılır.
Şorbeşir:Süt ve pirinçten yapılmış bir çeşit çorbadır. Zevke göre tatlı veya tuzlu olabilir.
Kelle Paça:Küçük baş hayvanların kafa ve ayaklarından yapılır. Hayvanların başları fırın veya tandırda tütsülenir. Genişçe bir kapta haşlanır,sarımsak ve diğer baharatlar eklenir.
Mumbar:Kesim hayvanlarının işkembe ve sucuklarından meydana gelen bir yemektir.İşkembe ve sucuklar iyice temizlendikten sonra içine pirinç,küçük et parçaları ve bol miktarda baharat eklendikten sonra genişçe bir kapta haşlanıp pişirilir.
Şilleki(Şılkana):Hamur iyice cıvıklaştırılır yer ocağına saç ters çevrilerek bırakılır.İyice ısınan sacın üzerine cıvıklaştırılmış hamur kepçe ile boşaltılır,iki tarafı kızartıldıktan sonra üzerine kaynatılmış pekmez dökülür.
Mehir(ayran aşı):Dövülmüş ve kaynatılmış buğday taneleri ayranla pişirilir çeşitli baharatlar eklenir.Özellikle nane tercih edilir.
Şam borek:Hamur açılır içine önceden hazırlanmış patates soğan karışımı veya kıyma soğan karışımı eklenip hamur kapatılır.Saçta veya tavada kızartılır.
Belloe:Mercimek ve bulgur sıcak su ile yoğrulur.karışımın içine yeşil soğan, maydanoz ve diğer baharatlardan zevke göre eklenir.
Nanı sêlê (Saç Ekmeği):Önce hamur yoğrulur yoğrulan bu hamurdan ince pideler yapılır,ateş üzerinde kızartılan saç'ın üzerine serpilir ve kızartılır.
Çiğ köfte:İnce bulgur'a kıyılmış soğan,dövülmüş sarımsak,pul biberi,beş türlü baharat ve yeterince domates ve biber salçası eklenir.Yeterince yoğrulduktan sonra içine bulgur miktarı kadar dövülmüş veya kıyma yapılmış dana butu eklenerek tekrar yoğrulur belli bir kıvama geldikten sonra ince kıyılmış yeşil soğan ve maydanoz eklenerek tekrar yoğrulur.
Kütülük(İçli köfte):İnce bulgur sıcak su ile yoğrulur.Hamur şekline gelen bu karışımın içine;kıyma ve soğan bırakılır,hamur kapatılıp yuvarlak hale getirildikten sonra kaynamış suda haşlanır.Zevke göre haşlanan bu köfteler yumurtaya bulanıp,kızartılır veya olduğu gibi bırakılır.
Meftune:Domates,patlıcan ve kabaklar ince doğrandıktan sonra kıyma veya kuş başı etle birlikte tencerede pişirilir.Bol miktarda Sumak ve sarımsak eklenir.
Tırşik(Güveç):Domates,biber,patlıcan küçük parçalara ayrılarak bir kapta pişirilir.Önceden haşlanmış kuş başı et ve sarımsak eklenir.Fırında veya ocakta iyice pişirilir.
Avsirik:Tandır ekmeği doğranır,üzerine sıcak su ve kızartılmış yağ dökülerek karıştırılır ve yenir.
Murtığa:sade yağa un karıştırılır ve üzerine yumurta eklenerek ateşte pişirilir.
Baba kanuç:Kesilmemiş patlıcanlar şişe takılarak fırına veya tandıra bırakılır kavrulduktan sonra kabukları soyulur.İyice dövülür,üzerine yumurta ve dövülmüş sarımsak eklenerek ateşte pişirilir.
Kuzu dolma:Kuzu kolu(Beytülhem) haşlanır.İçine önceden hazırlanmış ve pişirilmiş iç pilav (pirinç,antep fıstığı,kuş üzümü ve çeşitli baharatlar)kuzu kolu yarılarak içine bırakılır,giriş kısmı dikilir ve tepsiye bırakılarak fırına sürülür.
Sarma:Dut veya asma yaprağına iç pilavı (pirinç,küçük kıyılmış et ve çeşitli baharatlar) bırakılır.Rulo haline getirildikten sonra tencereye yerleştirilip pişirilir.
Düzme:Patlıcan veya patatesten yapılan bir yemektir.Patlıcan veya patatesler i
Saç Tava:Kuyruk yağı saç tavada iyice kızartılır.Posası alındıktan sonra az haşlanmış kuş başı et eklenir.Etler kızartıldıktan sonra ince kıyılmış sivri biber eklenir.Biberler renk değiştirdikten sonra kabuğu alınmış ve sos haline getirilmiş domates eklenir.İyice piştikten sonra iyice haşlanmış pirzolalık et eklenir.Birlikte tekrar pişirilir.
Aşureaşı:En az on çeşit yemiş ve baharat(Ceviz,fındık,kuru üzüm, incir, nohut, buğday, fasulye v.b.) iç içe bırakılarak iyice pişirilir.
Kereng Aşı:Kengerler iyice temizlenip,dövme ile birlikte pişirilir içine sumak eklenir.
İlçemizde Halk Edebiyatı:
Maniler:Bismil'in manileri çok ünlü olup,genellikle düğünlerde gençler tarafından söylenmektedir. Ancak bu maniler ilgisizlikten unutulmakla karşı karşı karşıya kalmıştır. Halen bu manileri söyleyenler azalmıştır. Bu konuda uzman olarak kabul edilen kişiler çok az kalmıştır. Bedri ÇAPBULUT,Nazım ORAL,Berber Abdullah ERTAŞ,Sırrı KARAKOÇ ,Hüseyin SAVCI ve Davut SUN bunlardan bazılarıdır.
|
Acının boz kıracı
Yolda gelir iki bacı
Böyügü şöyle böyle,
Küçügü can alıcı.
Bu Bismil'in mor dutları,
Altında var gök otları
Yandırdı da yaktı meni
Bu Bismil'in hort kızları
Cığarayı içene ver
İçip te yar çekene ver
Men bu derdi çekemiyem
Apar da bir çekene ver.
Cağcağana koydum testi,
Cağcağan söyleşti geçti
Zalım kızı aç ta girem men koynuya
Seher vurdu,vakit geçti
Sebeh kalğtım tezden,
Çenteler mavı bezden
Miye dediler nolup siye
Ayrılıbam kara gözden.
Odaya kurubam soba,
Gül ğarman,gümüş yaba
O yarı miye verseler,
Harama edem toba
|
Zalım kızı,kız seherin yeri nedir
Dedim söle;O güzel anayınadı nedir?
Dedim aç ta girim men koynuya
Bağım munun tadı nedir?
Atım içinde gezer,
Nalı kıçında gezer
Kurbanam bu Bismil'e
Yarim içinde gezer.
Tutta telek men olaydım.
Şakıllıyıp men duraydım
Yarım sağıma gidende
Elindeki süt külegi men olaydı
Bismil ile Hıncık arası
Korukçunun mirarası
Sevdiğim kızlar bellidir,
Var yüzünde diş yarası
Develi de biyan vardır.
Seni göze kıyan vardır.
Eskiden böle degildin
Şimdi seni örgeden vardır.
|
